تکنولوژی و فناوری اطلاعات

با ادامه گسترش ویروس کرونا در ایران و جهان، بسیاری از شهرهای جهان شاهد هجوم مردم به فروشگاه‌ها و خرید مواد ضد عفونی کننده و بهداشتی هستند، به این امید که بتوانند از خود در برابر ویروس کووید-19 محافظت کنند. ولی سؤال مهم آن است که آیا استفاده از آب و صابون یا مایع ضد عفونی کننده واقعاً به جلوگیری از ابتلا به این ویروس کمک می‌کند؟
در حالی که دولت‌ها و دانشمندان هم چنان با مکانیسم عملکرد کووید-19 و روش‌های کنترل سرعت شیوع آن دست به گریبان‌اند، تمایل مردم به خرید ژل‌های ضد عفونی کننده نه تنها در ایران، بلکه در تمام جهان به‌شدت افزایش یافته است. مثلاً در بریتانیا که هنوز کرونا چندان شیوع پیدا نکرده است، برخی از سوپر مارکت ها تمام محصولات بهداشتی خود را به اتمام رسانده‌اند و برخی فروشگاه‌ها فروش این محصولات را محدود و جیره بندی کرده‌اند. با توجه به چنین واکنشی از سوی مردم، احتمال کم یاب شدن این محصولات در آینده قابل پیش بینی است. اگر این محصولات واقعاً مفید و مؤثر هستند، آیا راهی برای تولید خانگی آن (در صورت نبود آن در بازار) وجود دارد؟

ژل‌های ضد عفونی کننده دست محصولات جدیدی نیستند؟ اولین بار در سال 1966 آقای لوپ هرناندز که در آن زمان دانشجوی پرستاری بود ایده، ساخت یک ژل ضد عفونی کننده بر پایه الکل را ارائه کرد که هدف از آن تمیز کردن دست‌ها در محیط‌هایی بود که امکانات مناسب برای شستن دست وجود نداشت. این محصول مانند بسیاری از محصولات بهداشتی دیگر با استقبال عمومی گسترده‌ای مواجه نشد تا آن که در سال 2009 با همه گیر شدن آنفلوانزای خوکی یا همان H1N1، مورد استقبال عامه مردم قرار گرفت. در آن سال فروش ژل‌های آنتی باکتریال و ضد عفونی کننده در آمریکا و تنها طی 6 ماه، حدود 70 درصد افزایش داشت. در نهایت در سال 2010 استفاده از بطری‌های کوچکی که با ژل‌های ضد عفونی کننده پر شده بودند، رایج شد.
البته محبوبیت ژل‌های ضد عفونی کننده دست فقط ناشی از بیماری‌های فراگیر نبود. صنعت سودآور تولید این محصولات باعث تبلیغات بیشتر و افزایش فروش شد. در نتیجه امروز و پس از گذشت چند سال شاهد آن هستیم که ژل‌های ضد عفونی کننده در رنگ‌ها و رایحه‌های مختلف به بازار راه یافتند. به‌علاوه در این مدت ژل‌های ضد عفونی کننده‌ای به تولید رسید که به‌جای استفاده از الکل، از ترکیبات استفاده می‌کنند و حتی دستور تهیه این محصولات به‌صورت خانگی در شبکه‌های مجازی و اینترنت موجود است.  کاملاً واضح است که ژل‌های ضد عفونی کننده رایج در باز از ژل‌های الکلی و ساده و نه چندان جذاب مورد استفاده در بیمارستان‌ها فاصله زیادی گرفته‌اند. ولی آیا این محصولات خانگی در کشتن میکروب‌ها مؤثر هستند؟

متخصصین بهداشتی بر این عقیده‌اند که برای کشتن بیشتر ویروس‌ها حداقل 60 درصد الکل لازم است ( بیشتر محصولات ضد عفونی کننده حاوی 60 تا 95 درصد الکل هستند). البته برای کسانی که پوست حساس‌تری دارند، محصولات ضد عفونی کننده بدون الکل هم وجود دارد.
تا مدت‌ها در تمام محصولات بهداشتی ، از صابون گرفته تا خمیر دندان، از ترکیبی بسیار قدرتمند و ضد باکتریایی به نام تری کلوسان استفاده می‌شد. هر چند که تحقیقات بعدی مشخص کرد این ترکیب بیشتر از هر چیز برای سیستم هورمونی بدن خود ما مضر است و به این ترتیب در سال 2017 استفاده از آن در محصولات بهداشتی ممنوع اعلام شد.
به‌طور کلی ویروس‌ها مقاومت بیشتری نسبت به باکتری‌ها در مقابل ضد عفونی کننده‌ها دارند، هر چند که این مسئله در مورد کرونا چندان مشکلی ایجاد نمی‌کند. لایه محافظ این ویروس از جنسی است که با الکل واکنش داده و از بین می‌رود. به همین دلیل می‌توان گفت که محصولات ضد عفونی کننده خانگی بدون داشتن درصد ترکیب مشخص و الکل به‌احتمال زیاد قادر به از بین بردن ویروس کووید – 19 نیستند. به‌علاوه اینکه ترکیب کردن موادی که به‌طور جدی برای بدن ما مضر هستند، آن هم در خانه، اصلاً منطقی نبوده و توصیه نمی‌شود!

همان طور که مراجع معتبر پزشکی می‌گویند، بهترین راه برای مقابله با کرونا ضد عفونی کردن و شستن دست‌هاست. کووید -19 یک بیماری جدید است که ما هنوز شناخت کافی نسبت به آن نداریم. آنچه می‌دانیم آن است که این ویروس از طریق قطرات آب بسیار کوچکی که از طریق سرفه یا عطسه در فضا منتشر می‌شود. این ویروس می‌تواند به‌صورت مستقیم به بدن افراد نفوذ کرده یا بر روی سطوح به مدت چند روز باقی بماند تا قربانی خود را پیدا کند.
پس تا جایی که می‌توانید باید دست‌ها را با آب و صابون شسته و یا از ژل‌های ضد عفونی کننده دست استفاده کنید. زمانی هم که وارد محل امن خود یعنی خانه یا اتاق شخصی خودتان در محل کار و ... شدید، پیش از دست زدن به هر سطحی مجدداً باید دست‌ها را شسته و بعد به کار خود ادامه دهید. در هر حال باید به یاد داشته باشید که از لمس سطوح تا حد امکان خود داری کنید و از آن مهم‌تر اینکه به هیچ وجه دست خود را به‌صورت خود نزنید. همین طور در مورد دستگیره‌ها و دیگر اشیائی که به‌صورت مکرر توسط افراد مختلف استفاده می‌شوند حساس باشید.
ویروس‌ها بر خلاف بیشتر موجودات زنده، خارج از بدن میزبان خود هیچ فعالیتی ندارند. آن‌ها برای زندگی به یک میزبان و سلول زنده نیاز دارند تا خود را کپی کنند. پس بهتر است از انجام هر کاری که احتمال ورود این ویروس به بدن را افزایش می‌دهد خود داری کنید. به چشم‌ها، دهان یا زخم‌های باز و ... دست نزنید و تا جایی که امکان دارد همیشه دست‌ها را شسته و تمیز نگه دارید.
طبق مطالعه‌ای که سال 2019 انجام شد، بهترین روش مقابله با این ویروس همان روش سنتی و رایج شستن دست با صابون و مایع دست شویی است که بیشتر از ژل‌های ضد عفونی کننده مؤثر است. گرچه صابون و مایع دستشویی خاصیت ضد باکتریایی چندان قوی ندارد، ولی به‌خوبی می‌تواند ویروس‌ها را از بین ببرد. از آن جا که صابون چربی‌ها و کثیفی‌ها را از دست جدا می‌کند قادر است میکروب‌ها را از دست جدا کند. فقط هنگام شستن دست‌ها دقت داشته باشید که تمام بخش‌ها، بین انگشت‌ها و زیر ناخن‌ها را هم تمیز کنید و در نهایت به مدت 20 ثانیه آن را زیر آب بگیرید. با این کار می‌توانید مطمئن شوید که تمام باکتری‌ها و ویروس‌ها از دست شما جدا شده و همراه با آب شسته می‌شوند. در نهایت برای خشک کردن دست هم به هیچ وجه از لباسی که پوشیده‌اید استفاده نکنید! حوله‌های یک بار مصرف و دست مال کاغذی بهترین راه برای خشک کردن دست است. برخی معتقدند که بهترین حالت آن است که دست‌ها به‌صورت طبیعی و در هوا خشک شوند که درست نیست. هر چه دست‌ها زمان بیشتری مرطوب باقی بمانند، احتمال کثیف شدن مجدد آن‌ها و جذب میکروب‌ها بیشتر است.

مشکل کمبود محصولات بهداشتی ناشی از واکنش هیجانی ماست. واقعیت آن است که حتی در صورت شستن چند باره دست‌ها در روز، نیازی به حجم بالای محصولات بهداشتی وجود نخواهد داشت. از طرف دیگر استفاده بیش از حد از ژل‌های ضد عفونی کننده دست می‌تواند باعث التهاب و حساسیت پوست شود چرا که این ژل‌ها چربی طبیعی پوست را از بین برده و پوست را خشک می‌کنند. با توجه به این که پوست آسیب دیده در مقابل تهاجم میکروب‌ها و عوامل خارجی مقاومت کمتری دارد، استفاده بیش از حد از ژل ضد عفونی کننده دست به هیچ وجه توصیه نمی‌شود و ترجیح آن است که تا حد امکان از همان مایع دست شویی معمولی استفاده شود.
البته این به معنی ساده گرفتن و رعایت نکردن موارد بهداشتی نیست. شما همچنان باید تماس خود با افراد دیگر را به حداقل برسانید و تا حد امکان از دست زدن به اشیاء و سطوح مختلف خود داری کنید. رعایت تمام این اصول به این جهت است که بتوانید از ابتلای خود به ویروس کرونا جلوگیری کرده و خود به عامل انتشار این ویروس به عزیزان و اطرافیان تبدیل نشوید.